مقابله با خشکسالي نيازمند برنامه ريزي است

بر اثر رويداد خشکسالي هاي پياپي و بلند مدت، آسيب هاي زيادي به اقتصاد کشور وارد مي شود. اين پديده جزء بلاياي طبيعي بوده و راهي براي جلوگيري از آن وجود ندارد، اما مي توان با اقداماتي از ميزان خسارت هاي وارده کاست. خشکسالي هر ساله مناطقي از کشور را در برمي گيرد. در دهه گذشته خشکسالي هاي شديد تا بسيار شديد موجب خسارات اقتصادي زيادي به ويژه در بخش کشاورزي شده است.

مي توان گفت ايران زمين به دليل برخورداري از شرايط ويژه جغرافيايي و اقليمي از مناطق مستعد بروز خشکسالي است و به همين علت پژوهش در زمينه جنبه هاي مختلف خشکسالي در کشور از اهميت بسياري برخوردار است.

خشکسالي در سال هاي 79-1378 و 80-1379 هجده استان کشور را دچار بحران آب کرد و سبب وارد آ مدن خسارات زيادي به بخش کشاورزي شد. بيشترين شدت خشکسالي و ميزان خسارت در استان هاي خراسان، فارس، کرمان و سيستان و بلوچستان روي داد.

براساس گزارش هاي منتشر شده، منابع ذخيره آبي کشور در سال 1380 تا 45 درصد نسبت به نرمال اقليمي کاهش پيدا کرد. خشک شدن درياچه بزرگ هامون، کم آب شدن برخي درياچه هاي ديگر و مرگ و مير آبزيان در اين سال ها از پيامدهاي زيست محيطي اين خشکسالي در کشور بود.

ميزان خسارت مالي ناشي از اين دوره خشکسالي بر کشاورزي و دامپروري کشور بيش از 5/2 ميليارد دلار برآورد شده است. دو فرآيند تغيير اقليم و جهان گرمايي که کره زمين با آن روبه رو شده است، فرکانس وقوع، شدت و گستره خشکسالي ها را در کشور تغيير خواهد داد.

از سوي ديگر افزايش جمعيت در کنار افزايش رفاه اجتماعي نياز به آب را در کشور افزايش خواهد داد. چه مي توان کرد؟ دست کم در کوتاه مدت مي توان اين اقدامات را سامان داد؛ ارتقا و بهبود سامانه پايش و پيش بيني خشکسالي، ايجاد هماهنگي تشکيلاتي در سطح معاونت هاي وزارت جهادکشاورزي، تعريف و اجراي برنامه هاي مقابله با خشکسالي در ابعاد مختلف کشاورزي، ايجاد ارتباط با دستگاه هاي خارج از وزارتخانه در زمينه خشکسالي، تهيه شيوه نامه مقابله و کاهش اثرات خشکسالي در بخش هاي مختلف اجرايي، بررسي و ارائه پيشنهادهاي لازم براي مديريت مصرف آب کشاورزي و اجراي يک طرح پيشاهنگ مديريت ريسک خشکسالي در يک حوضه آبخيز.

تا بدين ترتيب با به تصويب رساندن سند خشکسالي فائو در وزارت جهادکشاورزي، ايجاد هماهنگي فرابخشي و بين بخشي و به تصويب رساندن سند در دولت و آفرينش تشکيلات و اخذ اعتبارات براي اجراي سند در افقي پنج ساله اميدوار بود.

اين در حالي است که به نظر مي رسد آن گونه که بايسته است، سهم پژوهش هاي مرتبط با تعيين دقيق نقش فرآيندهاي مرتبط با تغيير اقليم و جهان گرمايي در پايداري اکولوژيک سرزمين، به خوبي مشخص نشده است. نکته ديگر اينکه بيشتر مباحث مربوط به پايش و ارزيابي فرآيند خشکسالي مورد توجه قرار گرفته است، در صورتي که يکي از مشکلات کنوني ما اين است که حتي اگر بدانيم قرار است شش ماه ديگر خشکسالي رخ دهد، عملاً برنامه و راهکار اجرايي براي مهار اثرات مخرب آن در بخش هاي گوناگون کشور نداريم.

همچنين علاوه بر خشکسالي بايد به ديگر ناهنجاري هاي اقليمي کشور (ترسالي، سرمازدگي و گرمازدگي) که آنها نيز آثار تخريبي فراواني بر بخش کشاورزي تحميل مي کنند، پرداخته شود.

در نهايت اگر بتوان نقشه آسيب پذيري پهنه هاي مختلف کشور را به خشکسالي توليد کرده و نشان دهيم که کدام نواحي ايران هستند که دچار کمترين تنش اقليمي مي شوند، مي توان به ارتقاي پايداري سرزمين در ايران عزيزمان اميدوارتر بود.

در اين نوشته همچنين آمده است؛ خشکسالي عبارت است از کمبود بارندگي نسبت به يک آستانه معين (ميانگين) در يک برهه از زمان (چندين ماه تا چندين سال) که در اين دوره نسبت تقاضا به عرضه آب براي مصارف مختلف محيطي و فعاليت هاي انساني فزوني مي گيرد بنابراين، خشکسالي پديده يي محيطي و بخشي جدايي ناپذير از تغييرات اقليمي است. اين پديده از ويژگي هاي اصلي و تکرار شونده اقليم هاي مختلف به شمار مي آيد.

به طور کلي چهار نوع خشکسالي تاکنون تعريف شده است که عبارتند از؛

خشکسالي هواشناسي؛ مهم ترين و اصلي ترين نوع خشکسالي به شمار مي آيد. خشکسالي هواشناسي زماني حادث مي شود که ميزان بارندگي در بازه زماني معين کمتر از يک حد آستانه باشد.

خشکسالي کشاورزي؛ در اثر کاهش رطوبت خاک در دوره رشد و نمو گياهان به وجود مي آيد.

خشکسالي هيدرولوژيکي؛ اگر رخداد خشکسالي هواشناسي ادامه پيدا کند، آنگاه مي توان انتظار وقوع خشکسالي هيدرولوژيکي را داشت. خشکسالي هيدرولوژيکي حاصل کاهش منابع آب (افت سطح آب هاي زيرزميني و رودخانه ها و خشک شدن چشمه ها و کاريز ها) در يک دوره زماني معين است.

خشکسالي اقتصادي، اجتماعي؛ پس از يک دوره طولاني مدت خشکسالي هواشناسي و هيدرولوژيکي، اثرات اجتماعي- اقتصادي آن موجب کاهش توليدات کشاورزي و مهاجرت هاي گسترده مي شود.

منبع؛ سايت «مـهـار بـيـابـان زايـي»